Het fenomeen van uitvallende omvormers van zonnepanelen rukt de laatste jaren in sneltreinvaart op, doordat de spanning op het stroomnet op zonnige dagen steeds vaker te hoog oploopt. Ter beveiliging schakelt een zonnepaneelomvormer zichzelf uit als de netspanning boven de 253 volt dreigt te komen.

Buren
Omdat de spanning in het laagspanningsnet niet overal gelijk is, schakelen sommige zonnepaneelinstallaties zich vaker af dan andere. Specifiek voor consumenten zorgt dit volgens TNO voor ongelijke situaties waarbij de rechtvaardigheid mogelijk in het geding komt.

‘Bij sommige huishoudens schakelen de zonnepanelen vaker af dan bij buren verderop in de straat of in een andere wijk of stad’, aldus het TNO-rapport. ‘De lasten van een overvol net worden dus niet eerlijk verdeeld.’

Geen oplossing
In de memo ‘Afschakelende zonnepanelen: hoe de lasten rechtvaardig te verdelen?’ heeft TNO onderzocht hoe die lasten wél eerlijk verdeeld kunnen worden, temeer omdat door de verwachte groei van de klachten over uitvallende omvormers zal toenemen.  Het verzwaren van het stroomnet zou volgens de onderzoekers significante verlichting kunnen geven. ‘Significante netverzwaring is op korte termijn niet overal mogelijk en biedt daardoor nu nog geen oplossing voor het afschakelen van zonnepanelen.’

Onrechtvaardig
‘Huishoudens beschouwen de huidige situatie als onrechtvaardig’, vervolgen de onderzoekers. ‘Dit blijkt uit een eerste serie van interviews op het onderwerp afschakelende zonnepanelen onder 24 huishoudens, gehouden in het onderzoeksproject GO-e. De huishoudens geven aan wel begrip te hebben voor het feit dat het afschakelen nu nodig is, maar de manier waarop dit nu gebeurt wordt gezien als oneerlijk. Ze hebben behoefte aan kennis over hoe en wanneer dit gebeurt en zouden graag meer evenredigheid zien in het afschakelen tussen de huizen.’

In haar memo maakt TNO onderscheid tussen 3 dimensies van energierechtvaardigheid: erkenning, procedurele rechtvaardigheid en distributieve rechtvaardigheid.

Erkenning
Bij erkenning gaat het om het erkennen van de problematiek, van de personen die zich benadeeld voelen en hun behoeften, en het op zoek gaan naar oplossingen waardoor ongelijkheid niet versterkt maar tegengegaan wordt.

‘Bij afschakelende zonnepanelen is het erkennen van de problematiek dus een belangrijk aspect, evenals het meenemen van de behoeften van geraakte huishoudens bij het ontwikkelen van nieuw beleid en regelgeving en bij het formuleren van maatregelen om netcongestie op de laagspanningsnetten tegen te gaan’, aldus de TNO-memo.

Procedurele rechtvaardigheid
Procedurele rechtvaardigheid gaat over de mogelijkheid die er is om in beleids- en besluitvorming deel te nemen.

‘In de praktijk is het voor huishoudens lastig om te komen aan informatie over mogelijke overspanningsproblematiek in de eigen woning of wijk, te bepalen waar het aan zou kunnen liggen, en wie dus de kosten voor onderzoek moet dragen’, constateert TNO. ‘De spanning in de meterkast of bij de omvormer is technisch gezien door een gebruiker uit te lezen indien hij of zij in het bezit is van specifieke apparatuur en technische kennis, maar in de praktijk is het huishoudens veelal niet bekend of ze ermee te maken hebben of gaan krijgen. Omvormers geven gebruikers geen melding dat ze afschakelen en aan het opwekprofiel in de bijgeleverde app is het moeilijk af te lezen.’

Distributieve rechtvaardigheid
Distributieve rechtvaardigheid gaat over de verdeling van kosten en baten. Het is daarbij van belang dat bestaande ongelijkheid niet verder vergroot, maar juist verminderd wordt.

‘Het aandachtspunt bij afschakelende zonnepanelen ligt voor een belangrijk deel bij het gebrek aan distributieve rechtvaardigheid: wanneer de oorzaak in het stroomnet ligt, zijn het steeds dezelfde huishoudens die er last van hebben en dus een deel van hun opbrengst mislopen’, schrijft TNO in haar memo. ‘Het hangt af van het elektriciteitsnetwerk in je wijk en hoe ver op de kabel je woning van de wijktransformator af ligt. Ook hebben buren invloed op het afschakelgedrag van elkaars omvormers wanneer ze bijvoorbeeld een zonnepaneelinstallatie aanschaffen of juist meer verbruiken door bijvoorbeeld een elektrisch voertuig te laden.’

In kaart brengen
Omdat het waarschijnlijk is dat de spanningsproblematiek verder toeneemt en meer consumenten de opbrengst van hun zonnepanelen gaan mislopen, is het volgens TNO belangrijk om de verwachte omvang van de problematiek en spreiding over huishoudens in kaart te brengen.

‘Wanneer we in kaart kunnen brengen wat voor effect de verwachte hoeveelheid afschakelen of piekreductie in de toekomst heeft op individuele huishoudens, kunnen we ook uitspraken doen over de rechtvaardigheid van de problematiek’, schrijven de TNO-onderzoekers in hun conclusie. ‘De problemen met de afschakelende zonnepanelen staan niet op zichzelf, maar komen voort uit toenemende congestie op laagspanningsnetten. In de nabije toekomst wordt een grote groei van het aantal elektrische voertuigen en warmtepompen verwacht, waardoor er ook congestie aan de afnamekant en onderspanningsproblematiek kan ontstaan, ook hier met verschillen tussen huishoudens.’

Winnaars en verliezers
Het ligt volgens hen voor de hand dat netbeheerders gericht moeten gaan kiezen waar het stroomnet eerst verzwaard zal worden, waar later en waar niet. Wie eerst een nieuwe of zwaardere netaansluiting krijgt, en wie langer moet wachten.

‘Ook zal er ingezet worden op vraagsturing van het gebruik van energie om belasting op het net zoveel mogelijk te spreiden, met mogelijk andere tarieven voor energie en netgebruik. Bij al deze zaken is het van belang om rechtvaardigheid mee te nemen bij het ontwikkelen van nieuw beleid, om winnaars en verliezers te voorkomen. Want de energietransitie vraagt om een breed maatschappelijk draagvlak.’